ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ: ΗΜΕΡΑ ΧΑΡΑΣ ΄Η ΘΛΙΨΗΣ;

(Χαράλαμπου Παχή, 19ος αιώνας, Πρωτομαγιά στην Κέρκυρα, λάδι σε καμβά)

Δεν ξέρω τελικά αν η εργατική πρωτομαγιά πρέπει να είναι ημέρα χαράς ή θλίψης. Κάτω από τις συνθήκες που επικρατούν και με αφορμή την καταστρατήγηση του ωραρίου από τους εργοδότες, εν ονόματι της ανταγωνιστικότητας, η εργατική τάξη μάλλον έχει πολύ δρόμο ακόμα να διανύσει.

ΠΑΓΑΝΙΣΤΙΚΕΣ ΤΕΛΕΤΕΣ

Ο γιορτασμός της Πρωτομαγιάς έχει ρίζες στις παγανιστικές τελετές των πολυθεϊστικών θρησκειών. Πολλοί κάτοικοι αγροτικών περιοχών, κατά την περίοδο του εκχριστιανισμού τους, έμειναν πιστοί στις θρησκευτικές τελετές των πατέρων τους. Ως παγανιστικές θρησκείες χαρακτηρίζονται όλες εκείνες που δεν προέρχονται από την παράδοση των πρώτων βιβλίων της Π. Διαθήκης (ιουδαϊσμός, χριστιανισμός, ισλαμισμός). Κυρίως δε, είναι οι προχριστιανικές λατρείες (όπως για παράδειγμα η αρχαία ελληνική θρησκεία). Φαίνεται ότι τα έθιμα της πρωτομαγιάς, προέρχονται από τα Αδώνια, που τελούνταν την άνοιξη και συμβόλιζαν την ανάσταση της φύσης. Στη γιορτή του Αδωνη οι γυναίκες ντυμένες πένθιμα τοποθετούσαν πάνω σε νεκροκρέβατο κέρι να ομοιώματα του Αδωνη, τα «είδωλα», γύρω απο τα οποία έβαζαν άνθη και τους λεγόμενους «κήπους», δηλαδή γλάστρες όπου είχαν φυτέψει μάραθα ή άλλα φυτά που γρήγορα μαραίνονται αλλά και γρήγορα ξανανθίζουν, για να συμβολίσουν  την πρόωρη μαραμένη νεότητα του Αδωνη, δηλαδή την ακμή της άνοιξης που εκπροσωπούσε ο Αδωνης, που γρήγορα περνά. Παρόμοιο έθιμο αναβιώνει στις Σέρρες κατά την περιφορά του Επιταφίου, όπου γυναίκες τοποθετούν εικόνα του Εσταυρωμένου ανάμεσα σε άνθη, κεριά και θυμιάματα. Δίπλα τοποθετούν ένα πιάτο φακής ή κριθάρι, έθιμο που συναντάται και σε άλλες περιοχές της ανατολικής Μακεδονίας και θυμίζει τους κήπους του Αδώνιδος. Στην Καστανιά Στυμφαλίας την Πρωτομαγιά υπάρχει ένα έθιμο, το Φουσκοδέντρι που έχει παρόμοια τελετουργικά στοιχεία. Ενας νέος (ή νέα) υποδύονταν τον νεκρό και νεκρανασταινόμενο Φουσκοδέντρι. Η τελετή γινόταν κάτω από μεγάλα δέντρα όπου συγκέντρωναν άνθη του αγρού, κλαδιά δέντρων, φιδόχορτα και τέλος πέτρες με τις οποίες σχημάτιζαν βάση τύμβου νεκρικού ύψους 3^ο περίπου πόντων. Μέσα στον «τύμβο» αυτόν ξάπλωνε ο νέος που υποκρινόταν τον νεκρό. Οι κοπέλες τον ανθοστόλιζαν, έπλεκαν στεφάνι και το έβαζαν στο κεφάλι του και μοιρολογούσαν. Τέλος το Φουσκοδέντρι ανασταινόταν. Μετά την ανάσταση και γύρω από τον άδειο τύμβο, άρχιζαν κυκλικό χορό με πρώτον τον «νεκραναστηθέντα», από δε τα άνθη του «νεκροστολισμού» έπλεκαν μαγιοστέφανα. Η τελετή είχε τη βάση της στην αντίληψη ότι όπως το Φουσκοδέντρι, έτσι θα αναστηθεί μέσα στα κλαδιά η φουσκοδεντριά.         

Πολλά άλλα έθιμα της Πρωτομαγιάς ξεκινούν από την αντίληψη ότι όλα ο Μάιος τα κάνει νέα, ότι μια νέα ζωή αρχίζει με την Πρωτομαγιά για τα φύση και για τον άνθρωπο.    

Η ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ

Η Πρωτομαγιά, όμως έχει μείνει στους περισσότερους ως αργία – απεργία, κυρίως από το γεγονός του ξεσηκωμού των εργατικών συνδικάτων στο Σικάγο την Πρωτομαγιά του 1886, που ζητούσαν την καθιέρωση της οκτάωρης εργασίας (από 10 ή 12 ώρες ανάλογα, που επικρατούσε την εποχή εκείνη).         

Το αίτημα για το οκτάωρο έχει τις ρίζες του στην Αγγλία της βιομηχανικής επανάστασης του 18^ου αιώνα, όταν οι συνθήκες εργασίας ήταν άθλιες. Η παιδική εργασία ήταν συχνό φαινόμενο (όπως γίνεται ακόμα και σήμερα στην Ασία, την Κίνα αλλά και αλλού) και οι καθημερινές ώρες εργασίας έφταναν μέχρι και τις 16, επί 6 ημέρες την εβδομάδα! Πρώτος πρόβαλε το οργανωμένο αίτημα για το 8ωρο ο Ουαλός Ρόμπερτ ΄Οουεν (1771-1858), που θεωρείται ο πρώτος σοσιαλιστής και ο «πατέρας» του συνεταιριστικού κινήματος, που είχε προηγηθεί του επεξεργαστή του διαλεκτικού υλισμού Φρίντριχ Ενγκελς (1820-1895) και του θεμελιωτή του κομμουνισμού Κάρλ Μαρξ (1818-1883). Ήδη από το 1810 ο ΄Οουεν είχε προβάλει το αίτημα για 10ωρη εργασία, και από το 1817 το αίτημα για 8ωρο, κόβοντας την ημέρα σε τρία οκτάωρα (εργασία, αναψυχή, ανάπαυση αντίστοιχα). Αλλά το αίτημα είχε πολύ δρόμο μπροστά του. Οι γυναίκες και τα παιδιά κέρδισαν τελικά το 10ωρο στην Αγγλία το 1847 και οι γάλλοι εργάτες κέρδισαν το 12ωρο μετά από επανάσταση, το 1848.

Στην Αμερική το αίτημα για μείωση των ωρών εργασίας ξεκίνησε από τους ξυλουργούς της Φιλαδέλφεια, που το 1791 κατέβηκαν σε απεργία ζητώντας 10ωρη εργασία. Αίτημα που σιγά – σιγά γενικεύθηκε. Το 1835 έγινε γενική απεργία στη Φιλαδέλφεια με επικεφαλής του ανθρακωρύχους (που ζητούσαν 12ωρη εργασία στην οποία όμως θα συμπεριλαμβάνονταν 2 ώρες για τα γεύματα). Από το 1836 άρχισαν να κυκλοφορούν εργατικά φυλλάδια με αίτημα το 8ωρο. Οι ξυλουργοί των πλοίων στην Βοστώνη, αν και δεν είχαν συνδικάτο, πέτυχαν εντούτοις το 8ωρο το 1842. Το 1864 το 8ωρο έγινε κεντρικό αίτημα των συνδικάτων του Σικάγο. Το νομοθετικό σώμα του Ιλινόι πέρασε ένα νόμο στις αρχές του 1867 με τον οποίο θέσπιζε το 8ωρο αλλά είχε τόσα «παραθυράκια» που τελικά αυτοαναιρούνταν. Έτσι την 1^η Μαΐου 1867 έγινε γενική απεργία στο Σικάγο που κράτησε μία εβδομάδα. Το 1868 το Κογκρέσο ψήφισε τελικά το 8ωρο για τους ομοσπονδιακούς υπαλλήλους, αλλά κι αυτός ο νόμος στην ουσία έμεινε στα χαρτιά. Τη δεκαετία του 1870, το 8ωρο έγινε κεντρικό αίτημα για όλους τους αναρχικούς και σοσιαλιστές συνδικαλιστές και διαδόθηκε σε όλες τις ΗΠΑ με συγκεντρώσεις και πορείες. Το 1872, στη Νέα Υόρκη, 100.000 εργάτες απεργήσανε και το πέτυχαν. Το ίδιο έγινε και στον Καναδά. Στο συνέδριο που έκανε το 1884 στο Σικάγο, η Ομοσπονδία Αναγνωρισμένων Επαγγελματικών και Εργατικών Συνδικάτων πήρε την απόφαση ότι «από την 1η Μαΐου του 1886 και στο εξής, η νόμιμη εργάσιμη ημέρα θα περιλαμβάνει οκτώ ώρες εργασίας». Την Πρωτομαγιά του 1886 τα εργατικά συνδικάτα στο Σικάγο ξεκίνησαν απεργία και στις 3 Μαΐου οι απεργοί συγκεντρώθηκαν κοντά στο εργοστάσιο Mc Cormick. Ξέσπασαν ταραχές, η αστυνομία του Σικάγο επιτέθηκε στους απεργούς και το αποτέλεσμα ήταν δύο νεκροί, αρκετοί τραυματίες, και μια πόλη γεμάτη εξοργισμένους εργάτες. Οι αναρχικοί μοίρασαν φυλλάδια καλώντας σε συγκέντρωση στην πλατεία Haymarket, που τότε αποτελούσε πολυσύχναστο εμπορικό κέντρο. Τα φυλλάδια έλεγαν ότι η αστυνομία είχε σκοτώσει τους απεργούς για να εξυπηρετήσει συγκεκριμένα επιχειρηματικά συμφέροντα, παροτρύνοντας τους εργάτες να πάρουν εκδίκηση. Η συγκέντρωση ξεκίνησε ειρηνικά, κάτω από ψιλόβροχο, το απόγευμα της 4ης Μαΐου. Ο επικεφαλής των αναρχικών, August Spies, μίλησε σε ένα πλήθος 6.000 ανθρώπων. Ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις παρακολουθούσαν αλλά λίγο αργότερα ζήτησαν από τους απεργούς να διαλυθεί η συγκέντρωση. Κάποιος από το πλήθος έριξε μια μολότοφ (ήταν γνωστή από το 1871) και από την έκρηξη σκοτώθηκε ένας αστυνομικός και τραυματίστηκαν αρκετοί, κάποιοι από τους οποίους υπέκυψαν αργότερα στα τραύματά τους). Η αστυνομία άνοιξε πυρ, σκοτώνοντας έντεκα ανθρώπους και τραυματίζοντας δεκάδες. Συνελήφθησαν πάνω από εκατό άτομα, καθώς και οκτώ από τους πιο επιφανείς αναρχοσυνδικαλιστές οι οποίοι παραπέμφθηκαν σε δίκη με την κατηγορία της υποκίνησης των διοργανωτών. Οι ένορκοι δέχθηκαν την ενοχή των οκτώ οι οποίοι καταδικάστηκαν σε θάνατο, πράγμα που δημιούργησε μεγαλύτερη ένταση. Ο κυβερνήτης μετέτρεψε τις ποινές τριών κατηγορουμένων σε ισόβια, ενώ ένας από τους υπόλοιπους αυτοκτόνησε στο κελί του την παραμονή της εκτέλεσης. Τελικά, στις 11 Νοεμβρίου 1887, οι August Spies, Albert Parsons, Adolph Fischer και George Engel, απαγχονίστηκαν δημόσια. Αυτόπτες μάρτυρες είπαν ότι, καθώς περπατούσαν προς τα ικριώματα, τραγουδούσαν τη Μασσαλιώτιδα, που τότε ήταν ο ύμνος του διεθνούς επαναστατικού κινήματος. Στις 26 Ιουνίου 1893, ο κυβερνήτης του Ιλινόι έδωσε χάρη στους 3 που ήταν στη φυλακή, γιατί αποδείχτηκε πως, τελικά, ήταν αθώοι – μαζί και οι άλλοι που είχαν εκτελεστεί! Η δήλωσή του πως οι απαγχονισμένοι ήταν «θύματα της υστερίας, ενός στημένου σώματος ενόρκων και ενός μεροληπτικού δικαστή», σήμανε και το τέλος της πολιτικής του καριέρας.
Οι αγώνες συνεχίστηκαν και το 1898 κέρδισαν το 8ωρο οι εργάτες των ορυχείων, ενώ το 1900 οι οικοδόμοι. Ακολούθησαν κι άλλες ενώσεις, και τελικά το 8ωρο θεσπίστηκε επίσημα στην Αμερική το 1938.

Στην Ελλάδα, η πρώτη πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση έγινε το 1892.
Σήμερα, τόσα χρόνια αργότερα, το θεσπισμένο 8ωρο εξακολουθεί να καταστρατηγείται από όλους του εργοδότες στο βωμό της ανταγωνιστικότητας.